Z33

Jij bent net je kunstwerk aan de Maas gaan opbouwen?

Ik moet eerlijk zijn dat ik zelf niet veel heb gebouwd. Dat deed een firma gespecialiseerd in zandsculpturen. Vorige week waren zij daar klaar mee, ze hebben daarna enkel nog een beschermlaag over het geheel gespoten.

De schrijver die eigenlijk kunstenaar is, maar de kunst niet zelf maakt?

(lacht) Tja, dat is inderdaad een slechte binnenkomer. Ik maak zelf ook werk hoor, net zoals ik zelf schrijf. Hierboven heb ik een atelier vol met dingen die liggen te wachten om eens getoond te worden. Werk dat je gewoon aan de muur kan hangen. Maar veel van mijn ontwerpen zijn van een redelijk monumentale omvang. En dan kom je nogal snel in de publieke ruimte terecht.

Het lijkt wel alsof je de keuze of verbinding met een medium hebt gelost?

Mijn werk kan en mag nu echt alles zijn. En ik ben daar heel blij mee, dat ik dat gelost heb. dat ik verlost ben van de opdeling tussen kunstenaar en schrijver. Als je enkel schrijver bent, dan heerst er toch nog vaak een idee van de getormenteerde ziel, met een wit hemd en kostuumvest, melancholisch en gepijnigd rondturend…. Ik herken mezelf daar niet in.

Een schrijver leeft ook lang in de coulissen natuurlijk.

Drie jaar aan een boek schrijven vraagt heel veel. Ik heb dat gedaan met Het Mirakel van België, maar het vraagt veel. Je schrijft, doet research en schaaft en schaaft en schaaft. Om daarnaast bezig te zijn met beeldende kunst is ontzettend fijn. Kunst maakt nu deel uit van mijn praktijk, van mijn dag. En dus schrijf ik en maak ik tekeningen en zelfs soms zandsculpturen.

Is je creatieve proces dan gelijkaardig als bij het schrijven?

Het is een heel ander proces. Bij beeldende kunst werkt het visueler. Ik heb eerst een beeld of een vaag idee van wat ik wil vertellen en dat komt dan tot leven door een reeks tekeningen en ontwerpen. Het definitieve ontwerp moet dan enkel nog uitgevoerd worden. Het idee voor een boek is iets waar ik veel langer aan werk. Beeldend werk vraagt ook veel tijd, maar toch is er een meer rechtstreekse verbinding tussen denken en doen, tussen het idee en de uitvoering. Dat opent de mogelijkheid om in dialoog te treden met een publiek en dat vind ik een heel fijne variatie op het schrijven.

Krijg je dan geen reactie op je schrijven? Of bereikt het publiek je daar moeilijker?

Toch wel, Het Mirakel van België heeft ook veel losgemaakt. Maar in het schrijven ben ik thuis, en in de kunsten heb ik het gevoel nieuw te zijn. Onzeker en enthousiast. Ik heb geen geijkt proces, moet het telkens opnieuw uitvinden en opnieuw beginnen — fris, met de blik van een buitenstaander. Op dat moment voelt de reactie van een publiek meer als een verdieping van het werk.

Als ik kijk naar je werk, onder andere als stadsdichter, dan voelt het soms alsof je campagnes bedenkt. Niet alle kunst in publieke ruimte voelt zo. Je werk spreekt aan, wil raken of in beweging brengen. Is dat een bewuste keuze?

Ik vind dat je werk in de publieke ruimte inhoudelijk sterk moet staan. Het mag niet vrijblijvend worden. Je kapt dat zand niet onnadenkend in een weiland langs de Maas. Als ik 160 ton zand achterlaat in het landschap dan voel ik me daar verantwoordelijk voor. Ik neem letterlijk ruimte in, dus als ik iets ontwerp, is dat niet zomaar. Wanneer ik met het woord WATER in piepschuim over de IJzer vaar is dat niet enkel voor het schone beeld.

Wat wilde je daar dan mee vertellen? Want het is ook echt gewoon een mooi beeld.

Dat was het. En dat is zeker niet onbelangrijk. Maar het is vooral een poging tot dialoog. Met dat woord water had ik het idee om in gesprek te gaan met de mensen op de oever, over de betekenis van water voor hen, over hun relatie met de IJzer en het feit dat die elk jaar overstroomt. In de realiteit was er daar bijna niemand en de mensen die ik tegenkwam waren niet bepaald spraakzaam. Een visser begon mij zelfs uit te schelden en vroeg of ik misschien te veel drugs had gepakt. Die dialoog had ik mij anders voorgesteld, maar dat oncontroleerbare is eigen aan werken in de publieke ruimte. Met deze nieuwe sculptuur aan de Maas is dat net zo. Vanuit de bewonersgroepen bleek dat de mensen helemaal niet wakker liggen van de Maas en of die overstroomt. Klimaatopwarming zegt hen niet zo veel. Tijdens de opening was er een 80-jarige op zijn fiets wiens ouderlijke huis bijna overspoeld  was door de Maas en hij vond dat de normaalste zaak van de wereld. Een rivier overstroomt nu eenmaal. Vandaag  woont hij in het centrum van Maaseik in een appartementje op twee hoog. Misschien toch voor de zekerheid. (lacht)

Als ik naar je werk kijk heb ik het gevoel dat het water zelf bij jou is blijven hangen. Hoe komt dat denk je?

Het is mijn keuze om telkens het water weer op te zoeken. Het begon met de Schelde, waarlangs ik een vaste voettocht maakte om haar bron te ontdekken. Wist je dat die voor de helft in handen is van Frankrijk en dat de andere helft gekocht is voor een symbolische euro door een groep maritieme journalisten? Wat een absurd kapitalistisch idee, dat wanneer je naast een stroom woont, je ook het water wil hebben, wil controleren. En dus ging ik op wandel om de rivier te controleren op onregelmatigheden en oneffenheden.

Waarom schreef je SOS in het zand? Is het een boodschap aan de mensen of aan het water?

Ik denk dat een vraag mensen aan het denken kan zetten. Ze moeten het niet eens zijn, maar als ze elke dag voorbij die enorme noodkreet fietsen, die SOS, blijft er misschien iets van hangen. Het heeft iets weg van een film, een schipbreukeling die een noodkreet slaakt op een onbewoond eiland. En dat is het ook. Een noodkreet of een smeekbede aan de Maas om niet uit haar oevers te treden. Vorige zomer kwam ze al tot aan het randje en stond iedereen klaar met zandzakjes. Door de klimatologische omstandigheden zal dat in de toekomst nog gebeuren. Of het omgekeerde: dat de droogte haar zo laag trekt waardoor het drinkwater in Antwerpen in het gedrang komt. Mooi toch? Hoe wat er in een eiland aan de Maas als Heppeneert gebeurt, zich laat voelen tot in Antwerpen.​​

Een smeekbede klinkt bijna als iets religieus, hoe zou dat resoneren bij de omgeving?

De locatie is niet zomaar gekozen, er liggen veel kapelletjes in de omgeving die nog druk bezocht worden. De gastenboeken daar bulkten van de smeekbedes. We bidden of smeken voor onze gezondheid, veiligheid of de terugkeer van een geliefde. Het is in de religie dat we leren smeken voor onze zielen. Dat is ook de letterlijke betekenis van SOS: Save our Souls. Er leek wel niemand in de kapellen te bidden voor het klimaat. Het waren allemaal heel erg persoonlijke vragen en zorgen. Maar we vergeten soms dat het klimaat iets erg persoonlijks is. Als er iemand naast een dijk woont, dan wordt het klimaat hoogstpersoonlijk, geen onweerswolk ergens in de verte.

Je zandsculptuur is, mede door het klimaat, erg vergankelijk. Je hebt ze bovendien niet met je eigen handen gemaakt. Hoe is je relatie dan tot het werk, wat blijft er van over?

Ik hou daar wel van, van dingen die verdwijnen. Voor mij moet een werk ook niet meer begeleid worden door een gedicht, waar dat vroeger wel zo was. Maar dan blijft er dus echt niets over als het verdwijnt.

Zoek je kwetsbaarheid op?

Een groot deel van mijn werk is erg persoonlijk en op een bepaalde manier naïef, en dus ook kwetsbaar. Wanneer ik het gedicht ‘De schaduw van het denken’ schrijf over angst en ik stuur het met een radiosinaal naar de maan, dan zoek ik die kwetsbaarheid op. Ik neem iets wat heel intiem is, mijn angsten, en ik ga het broadcasten naar het hele universum. Tegelijkertijd heeft bijna niemand er ooit van geweten, behalve enkele Poolse radio-amateurs. Maar jij hebt dat niet gehoord. Is het de robuustheid van je werk dat het waarde geeft? Of het de tand des tijds doorstaat? Hoeveel arbeid erin gekropen is? Of telt het verhaal dat erover verteld wordt? Misschien is het verhaal over mijn werk uiteindelijk het werk dat overblijft.

En blijft het beeld ook niet hangen? Omdat het zo schoon is?

Dat hoop ik wel. Ik vind het beeld ontzettend belangrijk, als het enkel concept was, dan was ik wel schrijver gebleven. Dan zou ik alles uitschrijven, niet uitvoeren. En nu stapelen de beelden zich stilaan op in mijn atelier.

Kunst aan de Maas is een initiatief van Z33, Huis voor Actuele Kunst, Design & Architectuur (Hasselt) en Regionaal Landschap Kempen & Maasland. Kunst en natuur komen tot leven op www.kunstaandemaas.be.